(QBĐT) - Nằm trong dòng chảy văn hóa giao thoa Việt - Lào, người Khùa, người Mày ở xã biên giới Dân Hóa (Minh Hóa) có nhiều nét tương đồng trong văn hóa và tín ngưỡng với người Lào bên kia biên giới. Một trong những dấu ấn rõ nét nhất đó là vũ điệu lăm vông và tiếng khèn bè cùng vang lên trong những mùa lễ hội...

Lăm vông là một vũ điệu truyền thống của người Lào, thế nhưng với người Khùa và người Mày ở xã Dân Hóa, đã từ rất lâu điệu lăm vông và tiếng khèn bè đã luôn vang lên trong mùa lễ hội của bản làng.

Theo già làng Hồ Thoong ở bản Hà Vi, xã Dân Hóa, không biết từ bao giờ vũ điệu lăm vông của người Lào được du nhập vào đất Dân Hóa, chỉ biết rằng đã từ rất lâu, đàn ông, đàn bà người Khùa, người Mày không ai không biết hát múa lăm vông và sử dụng khèn bè. Đó là giai điệu âm nhạc đã bao đời gắn liền với cuộc sống của mỗi người Khùa, người Mày ở vùng đất biên giới này. Từ khi lọt lòng, làm lễ đặt tên cho đến lúc trưởng thành, cưới vợ gả chồng... mỗi người Khùa, người Mày trải qua nhiều nghi lễ khác nhau và những lúc như vậy, điệu lăm vông cùng tiếng khèn bè luôn cất lên, âm vang khắp các bản làng dưới chân dãy Giăng Màn.

Trong chiếc váy thổ cẩm dài ôm lấy đôi chân của người phụ nữ ở chợ Y Leng, rất khó phân biệt đâu là người Lào, đâu là người Khùa, người Mày.

Gần gũi với văn hóa Lào, riêng người Khùa ở Dân Hóa còn có lễ buộc chỉ cổ tay (Rít chọo aty). Nghi lễ buộc chỉ cổ tay thường diễn ra vào dịp năm mới, đó là lúc người Khùa cầu các vị thần mang bình yên đến với con người. Người già thực hiện nghi lễ và những người tham gia cùng được chúc phúc bằng sợi chỉ linh thiêng mang nhiều ước nguyện của người Khùa. Đó cũng là nghi lễ mà những người ngoài cộng đồng cũng được tham gia và được xem như một thành viên chính thức của nghi lễ.

Sau phần nghi thức, phần hội thường được diễn ra bên ché rượu cần và cuộc vui sẽ còn được nối dài với những ngày xuân trên miền đất biên cương bằng những vũ điệu lăm vông truyền thống. Người hát lăm vông đắm say trong những bài hát ca ngợi quê hương, ca ngợi những người anh hùng của bản làng, và không quên kể về truyền thuyết chàng Thông Ma dũng cảm và nàng Y Leng xinh đẹp, thủy chung cùng hóa đá bất tử để làm nên Cổng Trời huyền thoại. Và mỗi khi tiếng khèn bè cất lên, người Khùa, người Mày, người Sách... cùng nhau quyện hòa trong điệu lăm vông “nghiêng ngả trời đất”, thâu đêm suốt sáng.

Cũng theo già làng Hồ Thoong, sở dĩ người Khùa và người Mày ở Dân Hóa có những nét tương đồng trong văn hóa, tín ngưỡng với người Lào ở bên kia biên giới, bởi Dân Hóa là địa phương gần nhất nằm trong dòng chảy giao thoa văn hóa Việt - Lào qua Cửa khẩu Quốc tế Cha Lo. Đã từ rất lâu, người Khùa, người Mày và người Lào ở hai bên biên giới đều có qua lại làm ăn, giao lưu sinh hoạt với nhau. Điều này không đơn thuần chỉ là việc bang giao giữa 2 quốc gia với nhau mà sự chung đụng, ràng buộc bởi những quan hệ tình cảm đời thường đã làm cho quan hệ hai bên càng trở nên bền chặt, quyện hòa hơn trong đời sống văn hóa, tâm linh.

Chợ Y Leng mỗi tháng họp 3 phiên, là nơi người Khùa, người Mày và cả người Lào ở bên kia biên giới hội tụ mua sắm và giao lưu văn hóa.

Chợ Y Leng nằm ở trung tâm xã Dân Hóa, mỗi tháng chỉ họp 3 phiên nhưng lúc nào cũng tấp nập kẻ mua, người bán. Chợ Y Leng không chỉ là nơi buôn bán mà còn là nơi hội ngộ, giao lưu văn hóa của người Khùa, người Mày và người Lào nơi vùng biên cương. Phiên chợ luôn có đủ các mặt hàng là sản vật của người dân địa phương cho đến hàng từ miền xuôi mang đến, hay từ bên kia biên giới nước bạn Lào đưa sang. Vậy nhưng, có một mặt hàng mà phụ nữ người Khùa, người Mày và cả người Lào đều mua để dùng đó là những chiếc váy thổ cẩm. Và khi những người phụ nữ ở chợ Y Leng cùng bận chiếc váy thổ cẩm dài ôm lấy đôi chân thì rất khó để phân biệt đâu là người Khùa, Mày hay người Lào.

Khi văn hóa đã hòa thành một dòng chảy, người Lào, người Khùa, Mày, Sách uống chung một nguồn nước, cùng múa hát chung vũ điệu lăm vông và đã từng chung một chiến hào đánh giặc ngoại xâm thì tình hữu nghị ở vùng biên cương này bền chặt, gắn bó keo sơn hơn bao giờ hết...

Phan Phương