(QBĐT) - Số liệu của Liên hiệp quốc cho thấy, cùng với việc đạt cơ cấu dân số vàng, Việt Nam đang được xếp vào một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới.

Dân số đang bước vào thời kỳ “già hóa”

Theo báo cáo của Liên hiệp quốc, tính đến năm 2015, dân số thế giới đã đạt 7,3 tỷ người và đang già hóa nhanh chóng. Trong 10 năm tới, số người từ 60 tuổi trở lên sẽ vượt qua con số 1 tỷ. Già hóa dân số đang tăng nhanh ở các nước đang phát triển, bao gồm cả những quốc gia có mật độ dân số trẻ cao. Với gần 92 triệu người, Việt Nam đứng thứ 14 trên thế giới và thứ 3 trong khu vực Đông Nam Á về quy  mô dân số.

Hiện Việt Nam vẫn đang trong thời kỳ dân số vàng nhưng tỷ trọng người cao tuổi từ 60 tuổi trở lên đã chiếm 10,5%, chỉ số già hóa là 44,6%. Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất ở châu Á và đã chính thức bước vào thời kỳ già hóa từ năm 2011, kết quả từ sự sụt giảm của tỷ lệ sinh, tỷ lệ chết và tuổi thọ ngày càng tăng lên.

Thời kỳ để Việt Nam chuyển giao từ “già hóa dân số” sang “dân số già” ngắn hơn nhiều so với các quốc gia có cấp độ phát triển cao hơn. Thời kỳ già hóa đặt ra những thách thức to lớn đòi hỏi phải có những phương thức tiếp cận mới trong chăm sóc sức khỏe, tuổi nghỉ hưu, lương hưu, thay đổi sự tương tác trong xã hội và mối quan hệ liên thế hệ. Số người cao tuổi (NCT) đang gia tăng nhanh thể hiện kết quả của quá trình phát triển kinh tế - xã hội khi người dân được chăm sóc sức khỏe và có đời sống tốt hơn, tuổi thọ cao hơn.

Già hóa tăng minh chứng là chúng ta đã kiểm soát được mức sinh và duy trì khá bền vững. Trước đây do mức sinh cao nên số lượng trẻ em lớn, có những giai đoạn trẻ em dưới 15 tuổi ở nước ta chiếm tới hơn 30% dân số. Nhưng từ năm 2009, tỷ lệ trẻ em ở nước ta đã giảm, chỉ chiếm 25% dân số và hiện còn khoảng 23% dân số, trong khi số lượng NCT đang tăng lên. Hiện nay, tuổi thọ trung bình của người dân đã đạt mức 73 tuổi, tăng hơn 33 tuổi so với thời kỳ những năm 1960. Ngoài ra, nhóm “dân số vàng” ở độ tuổi lao động trong 5-10 năm tới sẽ trở thành NCT đồng nghĩa với việc sẽ chiếm một tỷ trọng lớn khiến số NCT ở nước ta tăng nhanh hơn.

Quảng Bình cũng là một trong những địa phương có biểu hiện xu hướng này. Theo số liệu báo cáo của Hội Người cao tuổi, tỉnh ta hiện có hơn 100.934 NCT chiếm tỷ lệ 11,7%. Toàn tỉnh có 17.890 cụ từ 80 đến 89 tuổi, 4.603 cụ từ 90-99, đặc biệt có 97 cụ 100 tuổi trở lên. Trong đó chỉ có khoảng 12-13% NCT sống ở thành thị, còn lại phần lớn sống ở nông thôn. Số NCT có lương hưu và trợ cấp bảo hiểm xã hội hàng tháng là 28.661 người, chiếm một tỷ lệ nhỏ khoảng 29%.

Số NCT tăng khẳng định công tác chăm sóc sức khỏe, chất lượng cuộc sống và tuổi thọ của người dân được nâng cao. Đặc biệt, NCT tích lũy được nhiều kinh nghiệm và có thể tiếp tục có những đóng góp quan trọng cho gia đình, cộng đồng và đất nước. Tuy nhiên, theo báo cáo của Tổng cục Dân số-Kế hoạch hóa gia đình cho thấy: Cuộc sống của NCT Việt Nam đang gặp nhiều khó khăn khi 70% NCT chưa có tích lũy vật chất, 18% rơi vào tình trạng nghèo và 6,3% sống trong cảnh thiếu thốn, chỉ 30% NCT có lương hưu hoặc được trợ cấp từ ngân sách nhà nước.

Bên cạnh đó, mặc dù tuổi thọ cao nhưng gánh nặng bệnh tật của NCT Việt Nam lớn, đa phần là mắc các bệnh mãn tính... Trước thực trạng đó, việc bảo đảm an toàn, ổn định đối với các quỹ hưu trí, bảo hiểm y tế; việc xây dựng, duy trì và nhân rộng các mô hình hoạt động hỗ trợ phù hợp với NCT, nhất là những NCT không thể tự chăm lo cho cuộc sống của mình... không phải là chuyện dễ dàng, chưa kể đến mô hình, thị trường tiêu dùng cũng phải thay đổi để thích ứng dần nhu cầu của nhóm dân số này.

Những việc làm thiết thực

Trước những cơ hội và thách thức trên, năm 2015, Bộ Y tế, Tổng cục Dân số-Kế hoạch hóa gia đình đã chọn thông điệp “Cộng đồng chung tay chăm sóc người cao tuổi” làm chủ đề cho Tháng hành động Quốc gia về dân số và Ngày Dân số Việt Nam 26-12, coi đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của công tác DS-KHHGĐ, đồng thời kêu gọi cộng đồng cùng tham gia chung tay chăm sóc NCT bằng những việc làm cụ thể như: Vận động xây dựng hệ thống lão khoa trên toàn quốc, xây dựng các mô hình chăm sóc sức khỏe người cao tuổi tại gia đình và cộng đồng, mở rộng độ bao phủ của bảo hiểm hưu trí và y tế, xây dựng các chương trình văn hóa, giải trí nhằm nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho NCT.

Để hạn chế những thách thức và tận dụng các cơ hội của thời kỳ già hóa dân số, chúng ta cần nỗ lực hơn nữa trong việc nâng cao nhận thức về vấn đề già hóa dân số, bảo đảm đưa vấn đề già hóa và nhu cầu của người cao tuổi vào các chương trình và chính sách phát triển quốc gia, đặc biệt là các chính sách, chương trình về an sinh xã hội. Đa dạng hóa và nâng cao chất lượng dịch vụ chăm sóc NCT, khuyến khích và tạo điều kiện để NCT tiếp tục tham gia các hoạt động xây dựng đất nước phù hợp với điều kiện sức khỏe và kinh nghiệm, góp phần thực hiện tốt chính sách của Đảng và Nhà nước về chăm sóc và phát huy vai trò của NCT; đồng thời, chủ động ứng phó với xu hướng già hóa dân số của Việt Nam.

Tại tỉnh Quảng Bình, trong những năm qua, chăm sóc NCT là một chính sách luôn được coi trọng trong các giai đoạn phát triển của tỉnh nhà. Những nội dung liên quan đến NCT cũng như các chế độ, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đối với NCT đã được triển khai thiết thực, cụ thể như: UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 15/QĐ- UBND ngày 18-7-2012 về quy định thẩm quyền tặng quà và mức quà tặng mừng thọ NCT trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. Năm 2012 có 8.756 NCT được chúc thọ, mừng thọ... Từ năm 2011, tỉnh Quảng Bình đã được Tổng cục Dân số- KHHGĐ triển khai thực hiện mô hình “Tư vấn chăm sóc NCT dựa vào cộng đồng”. Các hoạt động thiết thực của mô hình đã góp phần cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần cho NCT, phát huy vai trò và nâng cao chất lượng cuộc sống của NCT.

Chi cục DS- KHHGĐ tỉnh đã xây dựng kế hoạch và thực hiện các hoạt động về tư vấn chăm sóc NCT dựa vào cộng đồng; hướng dẫn Trung tâm DS-KHHGĐ các huyện, thị xã, thành phố triển khai mô hình tại cơ sở như thành lập và duy trì hoạt động câu lạc bộ “NCT giúp NCT” tại các địa bàn có mô hình; tổ chức khám tư vấn chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi; xây dựng và duy trì hoạt động mạng lưới tình nguyện viên tại các điểm mô hình nhằm hỗ trợ có hiệu quả cho hoạt động tư vấn, chăm sóc NCT tại cộng đồng; tuyên truyền nâng cao sự hiểu biết của người dân về chính sách, pháp luật liên quan đến NCT, vai trò và cống hiến của NCT trong cuộc sống, trách nhiệm của cá nhân, gia đình và xã hội trong việc chăm sóc NCT...

Để NCT nhận được nhiều hơn sự quan tâm, chăm sóc của xã hội, chúng ta cần phấn đấu đạt mức sinh thay thế và duy trì mức sinh xung quanh mức sinh thay thế. Bên cạnh đó, cần có các giải pháp thích ứng với vấn đề "già hóa dân số" bằng hệ thống chính sách phát huy vai trò của NCT, nhờ kinh nghiệm vốn có của NCT... tạo môi trường thân thiện với NCT nhằm khuyến khích họ mang những kiến thức, kinh nghiệm quý báu truyền cho thế hệ trẻ, tạo nên và duy trì sự phát triển mang tính chiến lược và bền vững.

Tự hào về thành tựu nâng cao tuổi thọ trung bình, đồng thời thực hiện đạo hiếu với bậc tiền bối, sinh thành, với trách nhiệm của mỗi người tới sự phát triển bền vững của các thế hệ tiếp sau, chúng ta hãy cùng chung tay vượt qua thách thức và tích cực thực hiện công tác chăm sóc NCT, để ông bà, cha mẹ của mỗi chúng ta được sống vui, sống khỏe, sống có ích.

Nguyễn Thị Ngọc Hà
(PGĐ Sở Y tế, Chi cục trưởng Chi cục Dân số-KHHGĐ)