(QBĐT) - Nền nông nghiệp sản xuất nhỏ lẻ, chậm đổi mới, trình độ thâm canh chưa cao nên khó thích ứng với những biến động của giá cả và thị trường, thực trạng trên đã khiến cho không chỉ người nông dân ở Lệ Thủy, mà ở nhiều nơi trên địa bàn tỉnh ta không mặn mà, thậm chí “quay lưng” lại với ruộng đồng. Có thể nói, chưa bao giờ vấn đề tái cơ cấu ngành nông nghiệp, tổ chức lại sản xuất được đặt ra một cách quyết liệt như lúc này.

>> Bài 1: "Tranh cãi" giữa lúa tái sinh và lúa hè-thu

Ông Dương Công Nhân, Chủ tịch UBND xã Lộc Thủy (Lệ Thủy) cho hay, địa phương đang có nguy cơ đối mặt với việc người nông dân không mặn mà với cây lúa tái sinh. Tâm lý người nông dân muốn chỉ làm 1 vụ đông-xuân, rồi gặt bằng máy, còn vụ hè-thu sẽ cho người khác thuê lại đồng để chăn thả vịt, với giá 50 đến 60kg lúa/sào (tương đương lợi nhuận làm lúa tái sinh-PV).

Ứng dụng khoa học kỹ thuật và cơ giới hóa là khâu then chốt trong tái cơ cấu nông nghiệp.

Tuy nhiên, do quy chế của địa phương còn “ngặt”, nên chưa ai dám cho thuê. Nguyên nhân của xu hướng trên xuất phát từ việc nếu làm lúa tái sinh, người dân sẽ không được gặt bằng máy mà phải gặt bằng tay, trong khi, trung bình mỗi hộ làm ruộng ở đây chỉ có khoảng 2 lao động trực tiếp làm ruộng thì không thể kham nổi.

Vụ đông-xuân vừa qua, họ buộc phải thuê người của các địa phương khác với giá “ngất ngưỡng” từ 350 đến 400 ngàn đồng/sào, dẫn đến việc đội giá chi phí lên cao, trong khi gặt máy gặt đập liên hợp chỉ khoảng 120 ngàn đồng/sào. Đó là chưa kể, số lao động trong nông nghiệp đang ngày càng ít đi, về lâu về dài sự già hóa sẽ tăng lên, do đó giữ lại lúa tái sinh cũng là một việc khó.

Theo ông Nhân, điều cần thiết hiện nay, cần phải phân vùng, quy hoạch lại ruộng đồng, tiến hành tổ chức lại sản xuất. Năm 2018, xã Lộc Thủy sẽ phải bàn đến giải pháp vận động người dân sản xuất vụ lúa hè-thu khoảng 1/2 diện tích (khoảng trên 100ha) vùng ruộng cạn.

Đối với vùng ruộng sâu bị ngập úng vào mùa mưa, sẽ vẫn sản xuất vụ đông-xuân, vụ còn lại sẽ tiến hành triển khai mô hình lúa-cá kết hợp, hoặc lúa tái sinh kết hợp nuôi vịt. Tuy nhiên, cũng phải vận động người dân và thực hiện từng bước một thật cẩn thận.

Nông dân Phạm Văn Nhất ở thôn Tuy Lộc (xã Lộc Thủy) là một trong 2 trường hợp ở xã này vụ hè-thu năm nay tự nguyện rời bỏ cây lúa tái sinh để quay trở lại làm lúa hè-thu, tự tin khẳng định sẽ làm được 2 vụ. Chỉ còn hơn chục ngày nữa, 1ha ruộng lúa vụ hè-thu của anh sẽ thu hoạch, với năng suất theo anh dự tính ước đạt khoảng 50 đến 55 tạ/ha. Không chỉ 1ha ở đây, anh còn có thêm 1ha ở vùng ruộng sâu nữa.

Tuy nhiên, vùng ruộng sâu chỉ có thể gieo cấy được 1 vụ đông-xuân, còn lại phải làm lúa tái sinh vì bị ngập nước. Mấy năm trước, phải làm lúa tái sinh cả 2ha, một mình anh không thể xoay xở được, vì không gặt máy được. Người gặt lại thuê không ra, giá cả lại cao. Nên năm nay anh quyết làm vụ hè-thu thử nghiệm.

Làm vụ hè-thu, anh không sợ lỗ sao? Anh trả lời: “Trong gia đình chỉ có mỗi mình làm ruộng. Một mình mình cáng đáng 2ha ruộng (bao gồm phần ruộng của bố mẹ và mấy anh em trong gia đình thoát ly nên nhường lại cho anh), nên sức ép về giá cả thị trường chưa lớn lắm. Bởi nếu tính công thì cũng tàm tạm. Ngày nông nhàn vẫn kiếm được khối việc khác để làm”.

Anh tính, chỉ riêng khoản chi phí thu hoạch vụ mùa vừa rồi, thay vì phải thuê người gặt tay (mất khoảng 7 triệu đồng/ha) anh thuê máy gặt chỉ với giá mất 2,4 triệu đồng/ha. Vậy là tiết kiệm được hơn 4,6 triệu đồng.

Như vậy, việc đưa cơ giới vào sản xuất đã giải được hai bài toán về nhân lực lao động và chi phí thu hoạch. Tuy nhiên, điều khiến anh lo lắng bây giờ là nếu làm lúa vụ lúa hè-thu, cần phải có các biện pháp diệt chuột hiệu quả hơn. Theo anh:“Cần phải diệt chuột đồng loạt, cùng thời gian, trên toàn huyện, chứ như bây giờ, địa phương nào làm vụ hè-thu mới tổ chức diệt chuột thì không thực sự hiệu quả”.

Trong khi vì nhiều lý do khác nhau, cả khách quan, lẫn chủ quan, người nông dân đang dần rời bỏ vụ hè hè-thu, thì vẫn còn có những người vẫn tha thiết gắn bó với ruộng đồng và muốn níu giữ vụ hè-thu. Nói như ông Dương Công Nhân, Chủ tịch UBND xã Lộc Thủy, trước sức ép của giá cả và sự già hóa của lao động trong nông nghiệp, về lâu về dài, chắc chắn cây lúa tái sinh sẽ không tạo nên sức bật, thay đổi màu sắc cho bức tranh sản xuất nông nghiệp lúa nước và người nông dân nơi đây. Vâng, giá cả, thị trường như vòng kim cô, lúc siết chặt, lúc lại nới lỏng, luôn đặt người nông dân ở thế bị động và chao đảo giữa những vòng quay của nó.

Tuy nhiên, trong khi giá cả là quyền biến của thị trường, muốn giải quyết vấn đề này cần sự điều tiết ở tầm vĩ mô, thì vấn đề cơ bản cần phải giải quyết hiện nay chính là phải cơ cấu, tổ chức lại trong chính nội tại của sản xuất. Bằng các giải pháp cụ thể, thực tế trong việc tổ chức lại sản xuất ở mỗi địa phương, một mặt sẽ giúp người nông dân ít lệ thuộc vào chiếc vòng kim cô của giá cả, thị trường, mặt khác sẽ giảm áp lực chi phí lên vụ lúa hè-thu.

Lúa hè-thu của anh Phạm Văn Nhất ở thôn Tuy Lộc (xã Lộc Thủy) cho năng suất ước đạt từ 50 đến 55 tạ/ha.

Ông Nguyễn Văn Nghĩa, Phó Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Lệ Thủy cho rằng, cần phải tái cơ cấu, tổ chức lại sản xuất cho phù hợp. Tuy nhiên, do nhiều yếu tố khách quan như tâm lý sở hữu ruộng đất, ruộng đồng dàn trải trên nhiều địa hình đã tác động không nhỏ đến việc dồn điền đổi thửa, tích tụ ruộng đất.

Để hạn chế, cải thiện sự manh mún nhỏ, lẻ đang gây khó khăn cho người nông dân và ngành nông nghiệp, trước mắt, nên có cơ chế cho thuê ruộng, hình thành các nhóm hộ sản xuất trên cùng một diện tích.

Còn ông Lê Xuân Tứ, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho hay, câu chuyện tranh cãi giữa lúa tái sinh và lúa hè-thu và cả chuyện người nông dân “quay lưng” lại với ruộng đồng chính là hệ quả liên quan đến rất nhiều hạn chế hiện nay của việc tổ chức sản xuất. Thực tế, qua 3 năm triển khai Đề án tái cơ cấu nông nghiệp trên địa bàn tỉnh ta cho thấy, việc triển khai của các địa phương còn chậm, chưa thật sự đồng bộ và hiệu quả mang lại chưa thật sự ổn định.

Ông Tứ cũng cho rằng, để tiến tới xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại, tỉnh đã có những chủ trương, giải pháp cụ thể, trong đó có việc dồn điền đổi thửa, ứng dụng khoa học kỹ thuật, nhằm tạo nên những vùng chuyên canh; cùng với đó là việc chuyển đổi linh hoạt đất trồng lúa kém hiệu quả sang trồng các cây trồng khác, nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế trên diện tích.

Tuy nhiên, các vấn đề trên vẫn chưa được các địa phương triển khai đồng bộ và quyết liệt. Thậm chí, có địa phương đã triển khai nhưng vẫn còn hình thức hoặc đang còn trong giai đoạn “mò mẫm” thử nghiệm.            

Dương Công Hợp