(QBĐT) - Qua gần 10 năm hoạt động, đến thời điểm cuối năm 2016 Dự án Khu vực Phong Nha-Kẻ Bàng (VQGPN-KB) sẽ kết thúc. Mặc dù chưa có báo cáo đánh giá chính thức toàn bộ hoạt động của dự án, nhưng đến thời điểm này có thể nói dự án cơ bản đã hoàn thành các mục tiêu đề ra.

Dự án được triển khai thực hiện tại VQG PN-KB và 13 xã vùng đệm, trải qua 3 giai đoạn: giai đoạn I (10-2007 đến 9-2010), giai đoạn II (10-2010 đến 9-2013) và giai đoạn III (5-2014 đến cuối năm 2016).

Ông Nguyễn Trung Thực, Giám đốc Ban quản lý Dự án khu vực Phong Nha-Kẻ Bàng cho biết, kết quả quan trọng nhất mà dự án đạt được là nâng cao được năng lực cộng đồng về ý thức bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên Di sản VQGPN-KB và tăng cường năng lực thực thi pháp luật cho lực lượng Kiểm lâm trong vùng dự án.

Trong giai đoạn chuẩn bị kết thúc dự án, Ban quản lý dự án đã chú trọng vào các lĩnh vực hoạt động chính như: hỗ trợ Sở Nông nghiệp-PTNT xây dựng các phương pháp tiếp cận mới trong phát triển sinh kế nông nghiệp, lâm nghiệp trong vùng đệm và hỗ trợ VQG PN-KB xây dựng các phương án tăng cường hợp tác liên biên giới với Khu bảo tồn Quốc gia Hin Nậm Nô (Lào) trong bảo tồn thiên nhiên. Hỗ trợ Chi cục Kiểm lâm tỉnh thiết lập hệ thống thông tin và quy trình quản lý, giám sát diễn biến đa dạng sinh học thông qua cải thiện công tác tuần tra bảo vệ rừng của cán bộ kiểm lâm.

Từ đầu năm 2016 đến nay, Ban quản lý dự án đã tăng cường chỉ đạo, tập trung hoàn thành các nội dung kế hoạch của dự án. Trong đó, tiếp tục các hoạt động nhằm cải thiện năng lực quản lý và nâng cao ý thức của cộng đồng bảo vệ tài nguyên VQGPN-KB. Dự án đã hỗ trợ VQG tổ chức thành công Chương trình truyền thông nâng cao nhận thức bảo tồn cho học sinh của 7 trường trung học cơ sở trên địa bàn các xã vùng đệm thuộc huyện Bố Trạch và Minh Hoá. Với 4 hoạt động lồng ghép từ  tích hợp trong giáo trình dạy học, truyền thông tại thôn, xã, ngoại khoá, tham quan, thi tìm hiểu đã nâng cao nhận thức cho học sinh trong việc bảo vệ di sản.

Thông qua các lớp tập huấn và tuyên truyền của dự án, đồng bào dân tộc thiểu số đã có ý thức trồng rừng và bảo vệ rừng, chính quyền và nhân dân các xã vùng đệm đã được nâng cao nhận thức về công tác bảo tồn và bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên. Dự án đã hỗ trợ các địa phương thành lập 21 nhóm bảo tồn thôn bản, tổ chức hàng chục lớp tập huấn về kỹ năng cho các nhóm, xây dựng quy chế hoạt động và chuẩn bị mở tài khoản tiền gửi cho các nhóm để đi vào hoạt động. Nhóm bảo tồn thôn bản sẽ tăng thêm lực lượng quần chúng ở vùng đệm tham gia bảo vệ VQG.

Dự án hỗ trợ cây giống bản địa cho hộ trồng rừng.

Ngoài ra, dự án còn hỗ trợ hoạt động trồng rừng và khoanh nuôi tái sinh rừng góp phần cải thiện đời sống người dân. Năm 2015-2016, kế hoạch trồng rừng mới và khoanh nuôi tái sinh rừng của Dự án là 984 ha (riêng trồng mới là 644 ha), tập trung trên địa bàn các xã vùng đệm thuộc huyện Minh Hoá. Ban điều phối huyện Minh Hóa đã xây dựng phương án và ký hợp đồng sản xuất bảo đảm cây giống phục vụ trồng rừng. Đến nay các hộ gia đình đã thực hiện được 679 ha (riêng trồng mới là 409 ha), đạt gần 70% kế hoạch.

Nhìn chung, công tác trồng rừng, chăm sóc rừng trồng và khoanh nuôi xúc tiến tái sinh đạt yêu cầu kỹ thuật. Nếu tính từ khi bắt đầu dự án đến 6-2016, các hộ gia đình đã thực hiện trồng rừng và khoanh nuôi tái sinh với tổng diện tích 3.537 ha trên kế hoạch toàn dự án là 3.900 ha, đạt 90%. 

Trong năm 2016, dự án đẩy mạnh việc giao rừng cho cộng đồng quản lý. Theo kế hoạch của dự án năm 2015 chuyển qua 2016, các địa phương tiến hành giao đất giao rừng cho 14 cộng đồng quản lý. Qua khảo sát thực địa có 1 cộng đồng (bản Bụt thuộc xã Thượng Trạch, huyện Bố Trạch) không đủ điều kiện thực hiện, còn lại 13 cộng đồng của 5 xã thuộc 3 huyện đến nay đã được giao đất giao rừng với tổng diện tích 2.071,9 ha. Tổng cộng từ đầu dự án đến nay, đã có 8.367 ha rừng và đất rừng được giao cho 34 cộng đồng, so với kế hoạch điều chỉnh của dự án giao 7.000 ha rừng và đất rừng, đạt 120% cả về số cộng đồng và diện tích giao.

Sau khi các hộ gia đình, cộng đồng được giao đất giao rừng, việc tập huấn nâng cao năng lực cho cộng đồng đã được thực hiện bảo đảm đúng quy định. Dự án đã tổ chức ký kết quy chế phối hợp bảo vệ rừng giữa Ban quản lý rừng cộng đồng, chính quyền cấp xã, kiểm lâm địa bàn và bộ đội Biên phòng (nơi có đồn Biên phòng).

Thông qua quy chế phối hợp đã tạo điều kiện tốt hơn cho công tác quản lý, bảo vệ rừng VQG.  Nhiều hộ gia đình, cộng đồng đã thực hiện tốt việc quản lý, bảo vệ rừng được giao (tiêu biểu như các cộng đồng ở xã Thượng Trạch). Ý thức của người dân và cộng đồng trong công tác bảo vệ rừng được nâng cao. Việc rút tiền và sử dụng tiền từ tài khoản tiền gửi đã được thực hiện theo kế hoạch và cơ bản đúng mục đích, đạt hiệu quả.

Một trong những nội dung quan trọng mà dự án đạt được là hỗ trợ các cơ quan chức năng tăng cường công tác thực thi pháp luật. Trong năm 2016, dự án tiếp tục hỗ trợ các hoạt động tăng cường thực thi pháp luật khu vực VQG theo kế hoạch đã được duyệt.

Cụ thể, đã hỗ trợ triển khai kế hoạch hành động thực thi pháp luật năm 2016 bao gồm các hoạt động nâng cao năng lực, xây dựng cẩm nang tuần tra bảo vệ rừng và quy trình vận hành chung về thực thi pháp luật. Hoàn thành các lớp tập huấn nghiệp vụ kiểm lâm cơ bản cho cán bộ, nhân viên Kiểm lâm VQG theo kế hoạch đã được duyệt (2 lớp với 60 người). Dự án đang hỗ trợ Chi cục Kiểm lâm tiến hành điều tra, khảo sát thực trạng sử dụng cưa xăng trên địa bàn vùng đệm...

Tuy nhiên, đến thời điểm này khi gần kết thúc dự án, vẫn còn một số khó khăn vướng mắc từ những năm trước chưa được xử lý có hiệu quả. Nổi lên là, công tác bảo vệ rừng ở một số nơi chưa được thực hiện tốt, còn để gia súc vào phá hoại rừng mới trồng. Một số hộ dân chưa hào hứng với việc trồng cây bản địa. Nhiều nơi, nhất là các thôn bản vùng đồng bào dân tộc ít người, người dân chỉ thực hiện trồng rừng sau khi hoàn thành việc làm nương, làm rẫy nên dẫn đến việc trồng rừng bị chậm trễ và kéo dài, thậm chí một số hộ ban đầu đăng ký tham gia nhưng sau đó không thực hiện (như xã Hoá Sơn đăng ký 412ha, nhưng thực hiện 179ha, tỷ lệ đạt 43%).

Đối với những thôn bản có hầu hết người dân là đồng bào dân tộc thiểu số không biết chữ, việc thực hiện các nội dung công việc liên quan đến dự án như: Lập hồ sơ giao rừng; lập kế hoạch quản lý rừng; xây dựng các quy ước, quy chế quản lý bảo vệ rừng; thực hiện các thủ tục liên quan đến mở tài khoản và rút tiền, sử dụng quỹ phát triển rừng thôn bản... gặp rất nhiều khó khăn. Nhiều thôn bản ở xa trung tâm xã, không có điện thoại liên lạc đã cản trở rất nhiều đến việc triển khai các hoạt động.

Về công tác giao đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, tính đến hết tháng 6-2016, các huyện đã cấp được 1.631 giấy chứng nhận QSD đất cho 1.620 hộ gia đình trên tổng số 2.202 hộ tham gia Dự án, đạt 74 %. Hiện nay các huyện Bố Trạch và Quảng Ninh cơ bản hoàn thành. Đáng lo ngại là, huyện Minh Hoá còn 502 hộ/582 hộ toàn dự án chưa cấp giấy CNQSD đất.

Đến nay, thời gian đối với dự án không còn nhiều nhưng một số hoạt động có giá trị giải ngân lớn đang phụ thuộc vào sự phê duyệt của nhà tài trợ. Dự kiến đến hết năm 2016 giải ngân đạt 8,1 triệu Euro đạt 65% tổng vốn (số kết dư khoảng 4,5 triệu euro). BQL Dự án đã nhiều lần trao đổi với nhà tài trợ nhưng chưa được phúc đáp. Đây là một khó khăn lớn làm cho BQL không chủ động trong triển khai các hoạt động, nguy cơ không hoàn thành kế hoạch vốn của dự án.

Trọng Thái