Tại buổi lễ an táng hài cốt liệt sỹ tại Nghĩa trang liệt sỹ Ba Dốc, trong không khí trang nghiêm, ai nấy đều xúc động. Gương mặt của những cán bộ, chiến sĩ Đội 589 như đen sạm, nếp nhăn như hằn sâu bởi thời gian và nắng gió của rừng Lào.

 

Sau buổi lễ, tìm về Đội 589, khó khăn lắm tôi mới gặp được anh Nguyễn Văn Tý-đội trưởng-cùng anh em đang ngồi quây quần dưới gốc cây trong đơn vị. Đây là khoảng thời gian ít ỏi họ được nghỉ ngơi sau những chuyến đi dài. Anh Tý kể: “Từ khi đội chúng tôi sang đất bạn, cũng là chừng ấy ngày anh em dốc toàn lực xuôi ngược khắp tỉnh Khăm Muồn (Lào), hành quân đến những điểm được chấm trên bản đồ, dựa trên những thông tin lờ mờ, những lá thư của thân nhân liệt sỹ, ký ức của các cựu chiến binh hay những câu chuyện của già làng, trưởng bản... với độ chính xác chỉ ở mức độ “hình như”.

 

Vừa đi, vừa nghỉ, vừa dò tìm, tâm niệm làm sao đón được các anh, dù chỉ một người. Sau nhiều ngày toàn đội đã dầm mình cùng nắng gió, ăn sương, nằm đất cùng với đặc sản “Ruồi vàng, bọ chó, gió tây nam”, không suy nghĩ gì ngoài tâm niệm: Các anh ơi! Các anh đang ở đâu?

 

Chúng tôi luôn hội ý để tìm ra phương án tối ưu nhất bởi những thông tin có được rất ít. Và, vì bây giờ, rừng đã bao lần thay lá, mặt đất đã thay hình biến dạng, suối đã đổi thay dòng… Có hôm từ bản Chanh thuộc huyện Bua Lạ Pha đến bản Pặc Pha Năng thuộc huyện Ma Hả Xay nhận được tin từ người dân địa phương nước bạn, dưới bụi tre, gốc cây có một hài cốt bộ đội Việt Nam, vậy là anh em chúng tôi... thay nhau đào, lật tung cả bụi tre già, dò từng thớ đất, lần từng rễ cây...

 

Rồi may mắn cũng đến, đó là ngày 25/1/2024 (tức là ngày rằm, tháng Chạp, năm Quý Mão), chúng tôi gặp được ông Đon-già làng của bản Pặc Pha Năng cho hay, tại hang Thẩm Mú, có mộ liệt sỹ Việt Nam. Khi ấy, mặt trời đang dần về gốc núi, từ bản lên hang Thẩm Mú chưa đến 15km nhưng do ảnh hưởng của thiên tai, đường sạt lở, cây cổ thụ đổ ngổn ngang giữa đường, không đi được. Toàn đội huy động hết sức lực với phương tiện thô sơ cuốc, xẻng, cưa... rồi chia làm hai bộ phận, một bộ phận san lấp, một bộ phận xẻ gỗ thông đường.

Sau vài ngày lên xuống hang Thẩm Mú nhưng kết quả là những cái lắc đầu, thở dài, những ánh mắt nhìn nhau đượm buồn... Chúng tôi động viên nhau cùng cố gắng, làm hết tâm, hết lực...

 

Khó khăn lắm mới leo lên từng vách đá. Hú vía, những tảng đá tai mèo, cheo leo tay chân dù đã có bảo hộ, mà nhiều người ứa máu vì mũi đá sắc nhọn. Rồi đến tảng đá bằng phẳng, chiến sĩ trẻ Hoàng Công Chương, phát hiện lớp thạch nhũ khác lạ. Theo kinh nghiệm, chúng tôi gõ vào những tảng thạch nhũ nghe tiếng lộp bộp là có hài cốt ở trong đó vì các anh nằm lại rừng Lào lâu năm đã hóa vào đá núi rồi. Chương reo lên:- Đây rồi! Mọi người ào đến quanh Chương, rưng rưng. Đất trời, rừng cây lúc đó dường như cũng lặng im. Chúng tôi kính cẩn đón các anh lên, tỉ mỉ, cẩn trọng. Đó là ngôi mộ thứ 8 chúng tôi tìm được tại hang Thẩm Mú, bản Pặc Pha Năng.”

 

Anh Hoàng Nghĩa Thông, Chính trị viên Đội 589 kể thêm: “Khi chúng tôi đến bản Nọng Pìng thuộc huyện Bua Lạ Pha có các hang ngày xưa bộ đội đóng quân. Hơn 30 năm, hang núi đã bị lãng quên. Đội chia làm nhiều ca, tìm kiếm trong từng hốc đá, cố tìm kiếm dù chỉ một di vật nhỏ nhoi... Hơn một tuần làm việc như khảo cổ mà không tìm được hiện vật gì đáng kể. Có khi dựa trên thông tin lờ mờ ấy, đến những điểm “nghi ngờ”, chúng tôi bố trí anh em nằm ngủ luôn ở đó vài đêm, không sợ sương gió, sên vắt, chỉ biết nhắm mắt nghe tiếng rì rào của gió, tiếng hú của thú rừng..., mong sao để được các anh “báo mộng”.

 

Hàng chục ngày đêm, đi mãi, đi mãi. Từ bản Tưng, bản Hủa Xê (huyện Xê Măng Phay) đến bản Chanh, bản Ka Tỏ (huyện Bua Lạ Pha) cũng hơn 200km… Được sự che chở của nhân dân các bộ tộc Lào, càng vào sâu, đường càng khó đi, chiếc xe zin khỏe khoắn cũng đành bất lực. Chúng tôi ngủ lại giữa rừng, thuộc bản Nọng Pìng. Trời vừa tờ mờ sáng anh Võ Minh Tuấn (nhân viên tài chính) đơn vị kể: Hôm qua em nằm mơ thấy một người mặc đồ bộ đội gọi em, nhưng không nói tên gì cả… Linh cảm thấy lạ lắm, chúng tôi đào xuống ngay chỗ Tuấn mắc võng chỉ tầm một mét thì phát hiện một bộ hài cốt nhưng tên tuổi của anh đã hóa vào rừng cây. Đây là liệt sỹ thứ 12 chúng tôi tìm được tại bản Nọng Pìng. Chúng tôi đón anh lên xe, ngắt nhánh phong lan, thắp lên nén hương, mùi hương quấn lấy mùi hoa thơm kỳ lạ...”.

 

Mùa khô năm 2023-2024 là đợt xuất quân lần thứ 45 của Đội 589. Tại hội nghị tổng kết công tác tìm kiếm và quy tập hài cốt liệt sỹ mùa khô năm 2023-2024 vừa qua, đại tá Phạm Văn Đông, Phó Chủ nhiệm Chính trị, Phó trưởng Ban Thường trực Ban Chỉ đạo 515, Quân khu 4 đã biểu dương tinh thần vượt lên mọi khó khăn vất vả hiểm nguy của cán bộ, chiến sĩ Đội 589 và khẳng định ý chí và nghị lực của toàn đội là kết tinh phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ” mãi tỏa sáng trong lòng nhân dân. Nhờ vậy mà lần này, đội đã tìm đ­ược 16 liệt sỹ.

 

Hơn 40 năm, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, Quân đội và tiếng gọi thiêng liêng của con tim, Đội 589 đã trải qua 45 chuyến đi lần theo dấu chân các anh!... Và đội đã tìm kiếm, cất bốc, quy tập 1.784 hài cốt liệt sỹ trên đất bạn Lào về Việt Nam.

 

Dưới ánh nắng chiều, nhìn dải Trường Sơn dưới những tia nắng ối đỏ, những cán bộ, chiến sĩ Đội 589 xiết chặt tay nhau cùng thầm hứa: Mùa khô sang năm lại tiếp tục tìm kiếm, đón các anh về trong lòng đất mẹ...

(Ban Chỉ huy Quân sự Lệ Thủy)