(QBĐT) - Với người đàn ông đã quá lục tuần ấy, được thể hiện điệu hò khơi ngay giữa mênh mông cát trắng quê hương đã là niềm hạnh phúc. Vậy nên, dẫu cuộc sống của một ngư dân bãi ngang còn lắm vất vả, ông vẫn nặng lòng với điệu hò dân dã quê mình.

Ông tên Nguyễn Thanh Thiếu, là chủ nhiệm CLB dân ca thôn Liêm Bắc (xã Ngư Thủy Nam, huyện Lệ Thủy).  Không ai nghĩ người đàn ông kẻ biển với làn da rám nắng ấy lại có một giọng hò trầm ấm đến vậy. Có lẽ trong cái chất giọng mộc mạc của ông có cả mặn mòi vị biển, có lồng lộng của nắng, của gió. Và cũng như biển khơi mênh mông, xô bồ là vậy, nhưng vẫn khiến người ta nao nức nhớ về. Cái chất giọng của lão ngư ấy cũng có một sức hút đặc biệt. Không kỹ thuật, không luyến láy phô diễn, giọng hò khơi, hò nậu xăm của Nguyễn Thanh Thiếu chân chất, thâm trầm như chính con người của ông.

Người kẻ biển có một tinh thần lạc quan đặc biệt. Vậy nên, dẫu cuộc sống mưu sinh nghề biển còn lắm chật vật, thiếu thốn thì trong cái guồng bất tận của những vất vả ấy, họ vẫn say mê với câu hò, điệu hát. 12 năm về trước, khi cái đói, cái khổ vẫn còn bủa vây, thì những ngư dân bãi ngang như ông Thiếu đã nghĩ đến việc thành lập một CLB dân ca – nơi họ có thể gửi gắm niềm đam mê câu hò, điệu hát quê hương. CLB dân ca thôn Liêm Bắc ra đời từ dạo đó. CLB có 15 thành viên, người lớn tuổi nhất cũng đã quá lục tuần. Họ là những người đàn ông suốt cuộc đời gắn bó với mặn mòi biển cả, là những người phụ nữ gắn chặt đời mình với gánh gồng mưu sinh nghề biển. Thế nhưng, tự sâu thẳm trong tâm hồn của những ngư dân ấy là tình yêu ca hát và nỗi niềm đau đáu giữ lấy những làn điệu dân ca quê nhà.

Ông Thiếu (ngoài cùng, bên trái) cùng các thành viên CLB dân ca thôn Liêm Bắc biểu diễn mái hò khơi.

Vậy là cứ ngày 15 và 30 âm lịch hằng tháng, ông Thiếu cùng anh chị em CLB lại tổ chức sinh hoạt, ai có lời hát mới lại đem ra giới thiệu. Khi những con người tưởng chỉ biết “ăn sóng, nói gió” ấy cất lên lời hát thì giọng ca lại ngọt ngào, trữ tình đến lạ. Họ hát thuần thục nhịp điệu của dân ca Bình Trị Thiên, nhất là hò khoan Lệ Thủy, như thể những làn điệu quê hương ấy đã ăn sâu vào máu thịt, tâm hồn mình. Cũng như rất nhiều thành viên khác trong CLB, ông Nguyễn Thanh Thiếu cả một đời gắn mình với vùng biển quê nhà và cũng không được học qua một lớp nhạc lý nào, nhưng ông lại khá thành thạo một số loại nhạc cụ truyền thống và có thể tự viết lời hò. Ông bảo, trong CLB, có nhiều loại nhạc cụ, từ sáo, trống, đến đàn nhị, đàn nguyệt, mandolin. Anh chị em tự mày mò tìm hiểu rồi học hỏi lẫn nhau và ai cũng biết chơi nhạc cụ từ lúc còn rất trẻ. Đến giờ, hội diễn cấp xã, cấp huyện nào cũng có sự tham gia của CLB dân ca nơi vùng biển bãi ngang Ngư Thủy Nam này. Người nghệ sỹ không chuyên ấy tự hào khoe rằng, trong nhiều năm nay, họ đã được tham gia biểu diễn tại Tuần lễ Văn hóa – Du lịch Đồng Hới, rồi hội diễn vinh danh Hò khoan Lệ Thủy là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Với họ, được mang lời ca, tiếng hát đến với những người yêu dân ca tỉnh nhà là một niềm vui lớn.

Lão ngư Nguyễn Thanh Thiếu đặc biệt yêu thích và say mê với hò khơi và hò nậu xăm. Đây là 2 trong 9 mái hò của hò khoan Lệ Thủy, là điệu hò đặc trưng của cư dân vùng biển bãi ngang Ngư Thủy. Theo ông Dương Ngọc Liên, Giám đốc Trung tâm văn hóa thông tin huyện Lệ Thủy, người có nhiều năm nghiên cứu, sưu tầm hai mái hò độc đáo này thì, mái hò khơi và hò nậu xăm thường được sử dụng trong lao động chèo thuyền đường trường và kéo khép xăm (lưới kéo) thu hoạch cá. Giữa biển cả mênh mông, giọng hò cất lên như lời động viên, khích lệ để những người ngư dân vững tay chèo thuyền, kéo lưới. Khi thuyền máy ra đời, hai mái hò này cũng tưởng như mai một đi theo những chiếc thuyền chèo tay ngày trước, nhưng người dân vùng biển Lệ Thủy vẫn quyết tâm giữ lấy nét văn hóa nghệ thuật mang đậm bản sắc của quê hương mình. Và ông Thiếu là một trong số ít người vừa am hiểu sâu sắc, vừa hát hay làn điệu độc đáo này, bởi chất giọng ông trầm ấm và khỏe khoắn. Ông bảo, hò khơi gần giống như hò mái nhì Huế, nhưng mạnh mẽ, dứt khoát hơn, nhất là khi thể hiện động tác dồn lực đẩy mái chèo.

Ông Thiếu (trái) biết chơi nhạc cụ từ lúc còn rất trẻ.

Trong gần 12 năm đi vào hoạt động, CLB dân ca thôn  Liêm Bắc đã phải trải qua rất nhiều khó khăn, nhất là khi cuộc sống của các thành viên CLB còn đa phần vất vả. Ông Thiếu kể, để có thể duy trì hoạt động, mua sắm nhạc cụ, trang phục biểu diễn, CLB phải tìm mọi cách để tạo nguồn kinh phí. Có thời điểm, CLB dân ca thôn Liêm Bắc là CLB duy nhất ở tỉnh ta được địa phương giao đất để ươm cây giống, trồng kiệu và sản xuất kiệu muối trên diện tích đất được giao. Bên cạnh đó, các thành viên cũng tự nguyện hiến đất để trồng trọt, làm kinh tế. Đó vừa là cách tạo nguồn kinh phí hoạt động, vừa tạo một hướng phát triển kinh tế mới cho vùng quê ven biển này. Ngoài những ngày biểu diễn, những thành viên CLB lại gặp nhau, cùng chăm sóc cây, ươm giống, rồi kiêm luôn cả việc bán buôn sản phẩm. Cuộc sống vốn đã vất vả bởi gánh nặng mưu sinh, nay lại càng bận rộn hơn bởi công việc “vác tù và hàng tổng” ấy, nhưng với những con người đam mê ca hát như ông Thiếu, đó là niềm vui khôn tả.

Cũng như bao nghệ nhân hò khoan ở Lệ Thủy, cùng với việc tham gia biểu diễn, ông Thiếu còn là thành viên nhiệt thành trong các hoạt động bảo tồn hò khoan, đặc biệt là hai mái hò biển. Ông đã cùng CLB dân ca thôn Liêm Bắc còn tham gia hướng dẫn, dạy hò khoan Lệ Thủy cho học sinh các trường tiểu học và THCS trên địa bàn. Bởi với, những người suốt một đời đau đáu với văn hóa quê hương như ông, nỗi lo lắng lớn nhất chính là mạch nguồn truyền thống không được nối dòng, điệu hò quê hương có thể trở nên xa lạ đối với lớp trẻ nay mai. Vậy nên, với ông, truyền dạy cho con cháu vừa là cách để thỏa mãn đam mê, vừa để bậc hậu sinh biết đến và thấm dần điệu hò khơi, hò nậu xăm, nhất là khi hò khoan Lệ Thủy đã là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Tình yêu biển quê hương cũng vì thế được lớn dần lên theo năm tháng, qua từng câu hò, điệu hát.

Diệu Hương