(Ký của Hồ Duy Thiện, NXB Thuận Hóa - 2017)

(QBĐT) - Có một thời... thời chiến tranh (và cũng là thời bao cấp), cách đây trên bốn mươi năm. Nếu không có người đi trước kể thì thế hệ hôm nay và mai sau khó hình dung được!

Tác giả Hồ Duy Thiện là một trong những nhân chứng tiêu biểu của thời ấy. Bằng những kỷ niệm sâu sắc, ông đã góp phần làm một việc bổ ích: viết lại những chuyện chứng kiến hoặc đã trải nghiệm trong cuộc đời quân ngũ hơn mười bảy năm của ông dưới hình thức ký, khá sinh động.

Đọc MỘT THỜI ĐỂ NHỚ (với gần 300 trang sách) người đọc sẽ được sống trong không khí những tháng năm chống Mỹ gian khổ, ác liệt nhưng hết sức hào hùng, lạc quan.

Nào là chuyện học sinh, sinh viên chưa đến tuổi nhập ngũ vẫn tình nguyện lên đường đánh giặc; chuyện vất vả dọc đường hành quân; chuyện những người mẹ, người chị, những người em gái giàu tình thương, bịn rịn chia tay với người thân; chuyện lần đầu tham trận của những người lính; chuyện truy kích giặc, chuyện giữ chốt, chuyện bí mật diễn tập chuẩn bị cho Chiến dịch năm 1975, thần tốc giải phóng Sài Gòn... Có người hy sinh, có người may mắn sống sót trở thành anh hùng, dũng sĩ... Tất cả đều hiện ra theo dòng chảy thời gian từ ký ức của tác giả. Nhiều chuyện vô cùng cảm động. Nhiều tấm gương anh hùng thật đáng khâm phục. Chẳng hạn, chuyện chiến đấu bảo vệ Thành cổ Quảng Trị mùa hè đỏ lửa năm 1972 của các chiến sĩ quân giải phóng mà Hồ Duy Thiện là đồng đội cùng chiến hào với họ. Biết bao người lính vĩnh viễn nằm lại dưới đáy sông Thạch Hãn. Có người "mãi mãi tuổi hai mươi" như Nguyễn Văn Thạc. Có người bây giờ là Ủy viên Bộ Chính trị - Thường trực Ban Bí thư Trung ương Đảng như Đinh Thế Huynh. Có người thành anh hùng, nổi tiếng bấy lâu nay như đại tá - họa sĩ Lê Duy Ứng (người con yêu quý của Quảng Bình).

Qua chuyện kể rất trung thực của Hồ Duy Thiện, chúng ta biết thêm về mối tình đầu của ông dù không có được sự vẹn toàn như người yêu của Lê Duy Ứng nhưng ông vẫn trân trọng nâng niu kỷ niệm "Cái thuở ban đầu lưu luyến ấy/Nghìn năm hồ dễ đã ai quên" trong tâm khảm của ông. Được sống sót trở về sau cuộc chiến, ông vẫn tìm đến mộ người yêu cũ xấu số để dâng hương. Hình ảnh Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Ánh Dương hy sinh trước cửa ngõ Sài Gòn cùng nhiều đồng đội "chưa biết yêu là gì" để lại trong lòng mọi người bao thương tiếc. Tình cảm của những người dân Quảng Bình bị giặc dụ dỗ vào Nam năm 1954 vẫn đau đáu nhớ về quê hương cũng được ông ghi lại một cách chân thành.

Xuyên suốt tập ký của Hồ Duy Thiện là tình người, tình đồng đội, đồng chí, bạn bè, người thân, tình yêu Tổ quốc, quê hương với tâm hồn trong sáng và lý tưởng cao đẹp. Dù ở cương vị nào (là người lính, sỹ quan hay sau này là Phó bí thư Huyện ủy - Chủ tịch UBND huyện) ông vẫn luôn luôn đặt chữ TÂM lên hàng đầu trong mọi công việc; coi đó là phương châm sống của mình.

MỘT THỜI ĐỂ NHỚ là cuốn sách có nhiều tư liệu quý, là ký ức, tâm sự của Hồ Duy Thiện, phản ánh nhiều mặt đời sống xã hội trong những năm tháng chiến tranh khốc liệt và cuộc sống thời bình trong quân ngũ của ông. Chân dung, cuộc đời tác giả hiện lên qua từng trang sách thật dễ thương và rất đáng trân trọng.

Lý Hoài Xuân