(QBĐT) - Để có thể phát huy tối đa những thành tựu đã đạt được sau 10 năm thực hiện NQTW7 về “tam nông”, việc nhận diện rõ được các rào cản là điều hết sức quan trọng, để từ đó có các giải pháp phù hợp vượt qua. Đặc biệt, trong giai đoạn hội nhập hiện nay, những giải pháp cần phải đồng bộ, khoa học và hợp lòng dân.

Nhận diện rào cản

Sản xuất nông nghiệp thiếu những sản phẩm chủ lực; một bộ phận nông dân trình độ nhận thức còn hạn chế, chưa khắc phục được tính trông chờ, ỷ lại; xây dựng nông thôn mới vẫn còn nặng hình thức, tình trạng bê tông hoá nông thôn đã và đang làm phai mờ bản sắc văn hoá làng quê… Đây là những tồn tại, rào cản không nhỏ cần sự chung tay để nỗ lực vượt qua!

Đồng chí Bí thư Tỉnh uỷ thăm mô hình canh tác lúa cải tiến SRI, mô hình thành công của HTX Mỹ Lộc Thượng (huyện Lệ Thuỷ)

Cùng với những tín hiệu vui trong sản xuất nông nghiệp, như: phát triển mạnh chăn nuôi, trồng trọt theo hướng trang trại, gia trại; chuyển đổi các diện tích đất lúa kém hiệu quả sang sản xuất các loại cây mới, phù hợp nhu cầu của thị trường; giá trị kinh tế trên một đơn vị diện tích ngày càng tăng…, điệp khúc “được mùa mất giá” vẫn còn lặp lại trên nhiều sản phẩm nông nghiệp của tỉnh ta. Dưa hấu, ớt, sắn, hồ tiêu, lợn, gà… chưa có được chỗ đứng vững chắc trên thị trường.

Cứ vào mùa vụ, đó đây lại xuất hiện các thông tin “giải cứu” nông sản, hỗ trợ người nông dân vượt qua khó khăn. Với cây lúa, nhiều diện tích bị bỏ hoang do sản xuất kém hiệu quả, người nông dân quay lưng lại với ruộng đồng, bỏ đi xuất khẩu lao động hoặc tham gia các ngành nghề dịch vụ… Đây là tình trạng khá phổ biến ở nhiều địa phương hiện nay.

HTX Mỹ Lộc Thượng (huyện Lệ Thuỷ), một HTX “ăn nên làm ra”, đã và đang là cầu nối hiệu quả cho nông dân Lệ Thuỷ đưa lúa gạo chất lượng cao đến những thị trường tiêu thụ “khó tính”. Bên cạnh những thuận lợi cơ bản, trong bối cảnh hiện tại, HTX cũng đang phải đương đầu với nhiều khó khăn. Dù đã nỗ lực xây dựng thành công thương hiệu “Gạo Lệ Thuỷ” từ năm 2016 và bước đầu đã có chỗ đứng trên thị trường trong toàn quốc, nhưng sản phẩm của HTX vẫn đang chịu sự cạnh tranh khốc liệt.

>> Thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 về "tam nông" - Bài 1: Gió mới "tam nông"

Ông Võ Văn Thắng, Chủ nhiệm HTX chia sẻ, quá trình xây dựng thương hiệu sản phẩm, đóng gói bao bì... đã nâng giá thành sản phẩm gạo của HTX lên cao hơn so với tư thương. Ngoài việc cạnh tranh với các cơ sở của tư thương trong việc thu mua sản phẩm, HTX tiếp tục phải cạnh tranh về giá bán. Trong khi đó, một bộ phận không nhỏ người dân chưa nhận thức được tầm quan trọng của sản phẩm nông nghiệp sạch mà còn chạy theo giá.

Bên cạnh vấn đề giá thành, hoạt động tiếp thị của đơn vị vẫn còn hạn chế, chưa thực sự tiếp cận được những thị trường tiềm năng. Vấn đề vốn cũng là một nỗi lo khi nguồn vốn của HTX còn có hạn, chưa hoàn toàn chủ động được khi vào mùa vụ…

Trao đổi về những hạn chế trong quá trình sản xuất và tiêu thụ các sản phẩm nông nghiệp, ông Nguyễn Trọng Tuyển, Trưởng phòng Nông nghiệp – PTNT huyện Bố Trạch cũng đồng thời chỉ ra một số nguyên nhân quan trọng dẫn đến tình trạng này.

Đó là các sản phẩm nông nghiệp chưa được xây dựng và vận hành theo mô hình chuỗi giá trị nên việc diễn ra tình trạng “được mùa mất giá” do cung vượt cầu là điều đương nhiên. Người nông dân sản xuất nông nghiệp còn manh mún, nhỏ lẻ, chưa tuân thủ quy trình kỹ thuật, còn chạy theo lợi ích trước mắt, phá vỡ hợp đồng với các cơ sở thu mua…

Về phía doanh nghiệp, do đầu tư sản xuất nông nghiệp hiệu quả không cao, tính rủi ro lớn, đặc biệt trong điều kiện khí hậu thời tiết không thuận lợi, chính sách hỗ trợ cho doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất nông nghiệp còn chưa cụ thể, nên phần lớn các doanh nghiệp lớn còn chưa mặn mà đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp. Người tiêu dùng chưa nhận diện và tiếp cận được sản phẩm an toàn nên thiếu lòng tin với sản phẩm.

Cơ quan chuyên môn còn thiếu quan tâm, hỗ trợ và đồng hành trong việc tư vấn, cung cấp thông tin và hỗ trợ quá trình liên kết, hình thành chuỗi. Tất cả những nguyên nhân nêu trên đã khiến cho việc xây dựng các sản phẩm chủ lực, có chỗ đứng bền vững trên thị trường trở nên khó khăn hơn bao giờ hết!

Bên cạnh những điển hình nông dân năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, vẫn còn tồn tại một bộ phận nông dân trình độ nhận thức còn hạn chế. Ông Nguyễn Ngọc Phương, Tỉnh uỷ viên, Phó Trưởng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh chia sẻ: “Hiện nay, một bộ phận nông dân vẫn còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại, thậm chí không muốn thoát nghèo để được hưởng những sự ưu đãi trong chính sách đối với hộ nghèo. Khi người nông dân, với vai trò rất quan trọng trong xây dựng NTM nói riêng và triển khai NQTW7 về “tam nông” nói chung, còn xem các chính sách đối với nghèo là sự hấp dẫn lớn, tình trạng “chạy” hộ nghèo còn diễn ra ở nhiều nơi thì đây thực sự là trở ngại rất lớn”.

Và trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế, nếu những tư duy này vẫn tiếp tục tồn tại, thì các mục tiêu về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ở nông thôn, năng động, sáng tạo, áp dụng các kiến thức tiên tiến trong sản xuất để người nông dân chủ động hội nhập, hợp tác quốc tế… là vô cùng xa vời!

Bê tông hoá nông thôn dẫn đến phai mờ bản sắc văn hoá làng quê, nợ đọng XDCB trong xây dựng NTM còn cao, còn chạy theo các tiêu chí “cứng”, thiếu đầu tư phát triển sản xuất… cũng là những vấn đề nhiều địa phương còn phải đối mặt. Còn nhớ, năm 2011, toàn tỉnh bắt tay vào xây dựng NTM với sự hăng hái và đầy kỳ vọng.

Để rồi trong sự hăng hái nhưng còn nhiều lúng túng của bước đầu triển khai, sau một thời gian ngắn, màu xanh của nhiều làng quê dần biến mất, thay vào đó là những hàng rào bê tông chạy dài, làm nhiều làng quê trở nên lạc lõng, mất đi nét đặc trưng rất riêng của diện mạo nông thôn. Tại nhiều địa phương, việc chính quyền thiếu mặn mà trong đầu tư phát triển sản xuất, đào tạo nghề, giải quyết việc làm…, cốt lõi của việc thay đổi đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, mà chạy theo những tiêu chí “cứng” như giao thông, cơ sở hạ tầng, đã gây nên gánh nặng cho người nông dân, đồng thời để lại những khoản nợ lớn cho địa phương.

Cùng với nỗi băn khoăn, lo lắng về việc nông thôn bị bê tông hoá, phai nhạt bản sắc văn hoá làng quê, vấn đề nợ đọng XDCB trong xây dựng NTM đã trở thành một đề tài “nóng” trong nhiều cuộc họp của tỉnh, các ban ngành, địa phương.

Cần những giải pháp phù hợp, thiết thực

“Điểm danh” những cơ sở sản xuất, những sản phẩm nông nghiệp đã xây dựng được thương hiệu và khẳng định chỗ đứng trong thị trường những năm gần đây, có thể thấy xây dựng chuỗi giá trị nông sản là lựa chọn đúng đắn và cần thiết. Theo ông Nguyễn Trọng Tuyển, trước mắt, cần tập trung đẩy mạnh việc tuyên truyền, giải thích về lợi ích của việc liên kết theo chuỗi giá trị gắn sản xuất với tiêu thụ sản phẩm, từ đó vận động nông dân, doanh nghiệp, HTX, tổ hợp tác cùng tìm hiểu, cùng tham gia vào quá trình này.

Bên cạnh đó, cần có sự quan tâm nhiều hơn nữa đối với doanh nghiệp đầu tư trong ngành nông nghiệp, vốn còn rất yếu và thiếu, từ đó góp phần thúc đẩy liên kết dọc giữa nông dân với doanh nghiệp để xây dựng kênh phân phối mới của các tác nhân trong chuỗi giá trị. Việc cụ thể và trước mắt, đối với nguồn ngân sách đầu tư phát triển sản xuất thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM, bắt buộc các địa phương phải thực hiện các mô hình theo chuỗi giá trị, bởi đây là hướng đi bền vững cho tương lai, nhất là trong giai đoạn hội nhập.

Xây dựng NTM với sự tham gia của người dân đã mang lại diện mạo mới trong đời sống người dân nông thôn.

Nâng cao nhận thức cho người nông dân, trao quyền và phát huy vai trò chủ thể của người nông dân trong xây dựng NTM nói riêng, thực hiện NQTW7 về “tam nông” nói chung là một giải pháp quan trọng để đẩy lùi tư tưởng trông chờ, ỷ lại của một bộ phận nông dân.

Thực tế ở nhiều địa phương cho thấy, sau quá trình tuyên truyền để người dân hiểu Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM không phải là một dự án, mà xây dựng NTM là do người dân thực hiện, giám sát và hưởng lợi với sự hỗ trợ, đồng hành của Nhà nước, nhận thức của người dân đã thay đổi rõ rệt. Bên cạnh đó, tuyên truyền bằng những dẫn chứng cụ thể, thuyết phục về tầm quan trọng của việc thoát nghèo để tự làm chủ kinh tế sẽ tạo “đòn bẩy” thay đổi nhận thức người dân để họ không cam chịu đói nghèo mà tự giác nỗ lực vươn lên.

Cùng với sự chỉ đạo, điều hành của cấp uỷ, chính quyền các cấp, các tổ chức Mặt trận, đoàn thể đóng vai trò rất lớn trong việc phối hợp, đồng hành nâng cao nhận thức cho người dân thông qua những việc làm cụ thể để người dân phát huy cao nhất tính tự chủ của mình, trở thành những chủ nhân thực sự trong công cuộc xây dựng NTM, xoá đói giảm nghèo.

Đến thời điểm này, sau một thập kỷ triển khai NQTW7 về “tam nông”, 7 năm bắt tay xây dựng NTM, chúng ta đã có nhiều bài học quý, trong đó có việc bê tông hoá nông thôn khiến cho nhiều làng quê trở nên xa lạ. Từ những bài học đó, nhiều địa phương đã và đang bắt tay làm xanh lại làng quê bằng nhiều phong trào như trồng hoa dọc các tuyến đường, xây dựng hàng rào xanh mang lại hiệu quả kinh tế.

Quá trình thi công các tuyến đường giao thông nông thôn, hệ thống cây xanh được bảo tồn tối đa, không còn cảnh bị chặt phá ồ ạt như trước đây. Cùng với duy trì và phát triển màu xanh cho làng quê, nợ đọng XDCB trong xây dựng NTM cũng giảm dần. Đây là những tín hiệu vui, hứa hẹn một tương lai của NTM và “tam nông”  với sự khởi sắc trong đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn.

Ngọc Mai