(QBĐT) - Từ năm 2010 đến nay, Dự án bảo tồn và quản lý bền vững nguồn tài nguyên thiên nhiên khu vực Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng đã hỗ trợ cho bà con 5 xã ở huyện Minh Hóa trồng, khoanh nuôi, bảo vệ trên 3.053 ha rừng cây bản địa. Qua 7 năm, những rừng cây bản địa đã phát triển thành những cánh rừng lim, trám xanh tốt, có giá trị kinh tế và đa dạng về mặt sinh học.

Tại huyện Minh Hóa, Dự án đã hỗ trợ cho bà con trồng cây lim xanh và trám, khoanh nuôi, bảo vệ rừng tự nhiên với diện tích trên 3.053 ha tại 26 thôn, bản thuộc xã Thượng Hóa, Trung Hóa, Hóa Sơn, Trọng Hóa và Dân Hóa. Trong đó có 1.872 ha rừng khoanh nuôi bảo vệ và 1.181 ha rừng trồng. Tháng 4 - 2013, UBND huyện Minh Hóa đã ký quyết định giao gần 804 ha rừng tại tiểu khu 239 cho bản Phú Minh, xã Thượng Hóa.

Rừng trám 7 năm tuổi của gia đình chị Nguyễn Thị Long, ở xã Hóa Sơn có những cây đạt đường kính từ 15cm đến 25cm.

Thực hiện công tác giao rừng cộng đồng, các đơn vị liên quan đã tiến hành lập hồ sơ giao đất, giao rừng cho dân bản. Đây là khu rừng trên đèo Đá Đẽo, có trữ lượng gỗ gần 102 nghìn m3. Trong đó có gần 30.000ha rừng giàu với gần 74.000m3 gỗ; rừng trung bình trên 420ha , 73.000m3 gỗ và đất chưa có rừng gần 100ha.

Mỗi ha rừng sẽ được hỗ trợ 200 nghìn đồng/ năm và dự án sẽ kéo dài 6 năm. Rừng cộng đồng bản Phú Minh hiện đang có rất nhiều loại gỗ và lâm sản quý như: lim, táu, dạ hương... Từ khi trở thành chủ của khu rừng giàu này, bà con bản Phú Minh phấn khởi chăm sóc, nên trữ lượng gỗ đã tăng, những vùng rừng nghèo kiệt trong khu vực đã dần hồi sinh.

Anh Cao Xuân Điều, một người dân bản Phú Minh tâm sự: “Trước đây, khu rừng này có nhiều gỗ quý nên cũng là địa chỉ của nhiều “lâm tặc”. Nhưng từ khi trở thành chủ khu rừng này, chúng tôi luôn cố gắng chăm sóc và bảo vệ, bởi đây là tài sản chung của bản làng, trong đó có quyền lợi của chúng tôi”.

Được biết trong thời gian bảo vệ, người dân bản Phú Minh có quyền được khai thác gỗ và các loại lâm sản khác để dùng làm nhà cửa và các vật dụng trong gia đình, thậm chí bán ra ngoài, nhưng phải trích phần trăm lại cho Ban quản lý của bản.

Tuy nhiên, muốn khai thác rừng cần có quy hoạch rõ ràng, chặt cây ở vị trí nào phải được sự đồng ý của Ban quản lý và phải khai thác đúng kỹ thuật, không được ảnh hưởng đến những cây xung quanh. Trong quá trình khai thác cần có biện pháp khôi phục lại rừng bằng cách trồng lại các cây bản địa để rừng bảo đảm độ che phủ, điều hòa khí hậu và tránh những tác động của thiên tai...

Tại xã Hóa Sơn, tất cả 5 thôn bản đều được hưởng lợi từ dự án trồng rừng này. Năm 2010, toàn xã có 72 hộ dân đăng ký trồng, khoanh nuôi và bảo vệ rừng bản địa với diện tích trên 550ha. Trong đó có 446ha khoanh nuôi, bảo vệ và 104ha trồng mới. Diện tích rừng trồng mới chủ yếu là cây lim xanh và cây trám.

Qua 7 năm trồng và chăm sóc, nhiều rừng cây bản địa của bà con phát triển rất tốt, có những cây có đường kính từ 15cm đến 25cm, biến những vùng đất nghèo kiệt thành những cánh rừng xanh mướt, ngút ngàn.

Chị Nguyễn Thị Long, ở thôn Đặng Hóa phấn khởi: “Diện tích rừng lim chắc tôi sẽ để lại cho con cháu sau này làm nhà. Còn cây trám năm sau tôi sẽ khai thác mủ bán. Hiện có nhiều cây đã xòe tán, ra hoa và cho những lứa quả đầu tiên”.

Năm 2010, chị Long nhận 6 ha đất rừng gần nhà để trồng cây bản địa. Trong đó, 3 ha trồng lim và 3 ha trồng trám. Thời điểm trồng, chị đã được cán bộ dự án lên tận rừng cầm tay, chỉ việc, hướng dẫn cách trồng và chăm sóc. Mỗi ha rừng chị được hỗ trợ hoàn toàn giống cây và 6 triệu đồng.

Ông Đinh Thanh Tiến, Phó Chủ tịch UBND xã Hóa Sơn cho biết: “Nhận trồng và giữ rừng bản địa bà con trong xã ai cũng phấn khởi. Vì họ vừa có tiền, vừa được làm chủ những khu rừng có giá trị cao ngay trên mảnh đất quê hương. Cũng từ hình thức này đã tạo nên “thế trận” toàn dân giữ rừng. Nhờ đó mà những khu rừng cộng đồng được bảo vệ tốt, cây trong rừng ngày càng phát triển, tạo những rừng gỗ bản địa lớn, phục vụ cho bà con những năm tới”.  

Năm 1994, dự án định canh định cư đã hỗ trợ cho bản Ông Tú, xã Trọng Hóa mỗi năm 20 triệu đồng cho việc bảo vệ 500 ha rừng cây bản địa trong bản. Để bảo vệ khu rừng quý này, trong các cuộc họp, dân bản Ông Tú được tuyên truyền Luật Bảo vệ rừng, hướng dẫn cách chăm sóc, bảo vệ và phòng cháy chữa cháy rừng; ngoài ra, còn có các bản hương ước giữ rừng. khi vào rừng đốt ong xong phải dập tắt lửa. Việc làm rẫy cũng phải theo quy hoạch. Nếu trong bản ai vi phạm, nhẹ là bị khiển trách, nặng sẽ bị phạt bằng nhiều hình thức.

Trưởng bản Hồ Chui nhớ lại: “Cách đây 10 năm, có nhóm người từ nơi khác đưa máy cưa lên chuẩn bị hạ một cây cổ thụ sau bản. Thấy người lạ vào phá rừng, tôi và dân bản ngăn chặn và báo với Kiểm lâm, Bộ đội Biên phòng, phối hợp với chính quyền địa phương cùng bảo vệ!”.

Năm 2010, Dự án tiếp tục hỗ trợ cho bà con trong bản Ông Tú hàng chục nghìn cây lim, trám trồng xen vào cánh rừng của mình và những nơi đất trồng lúa bạc màu. Nhờ đó, cả một khu rừng nguyên sinh rộng 500ha không những được bảo vệ nghiêm ngặt mà còn phát triển hơn trước rất nhiều. Những cây lim, trám trồng năm 2010 đã phát triển xanh tốt, với đường kính trung bình khoảng 15cm đến 20cm. Còn nhiều cây táu, gõ, xà bung, dẻ, lim được bảo vệ trước đó có đường kính trên 1m đến 2m.

Già làng Hồ Nhâm tâm sự: “Tuy rừng gần như thế nhưng bà con không ai dám tự tiện khai thác đâu. Nếu nhà ai có việc cần dùng tới gỗ thì phải đăng ký. Sau đó, bản tổ chức họp dân, thống nhất chọn cho chặt cây nào mới được chặt. Còn những cây bản không cho mà tự tiện chặt thì sẽ bị phạt theo quy ước. Kể cả việc lấy củi trong rừng cũng thế, người dân không được chặt những cây còn sống mà phải lấy củi khô hoặc tận thu cành, ngọn những cây đã khai thác”.

Việc giữ rừng cây bản địa trên địa bàn huyện Minh Hóa không chỉ có trách nhiệm của cộng đồng mà còn cả vai trò của cá nhân. Điển hình phải kể đến ông Trương Quốc Đô, ở thôn 5 Yên Thọ, xã Tân Hóa. Năm 1993, khi Nhà nước có chủ trương giao đất, giao rừng cho người dân bảo vệ, ông nhận thấy tầm quan trọng của rừng rồi tự nguyện nhận 17ha rừng lim sau nhà mình để giữ.

Hàng ngày, ông tranh thủ lên rừng để kiểm tra, chăm sóc. Ông cẩn thận chặt tỉa từng cây bụi trong rừng để tạo điều kiện tốt nhất cho cây lim vươn lên. Gần 25 năm qua, bước chân ông như cánh chim không mỏi đi khắp 17ha rừng để tuần tra, kiểm soát. Nếu ai xâm nhập vào rừng trái phép đều bị ông nhắc nhở.

Cắm mốc chia rừng tại bản Phú Minh, xã Thượng Hóa.

Nhờ chăm sóc, bảo vệ chu đáo mà rừng của ông Đô ngày càng phát triển tốt. Trong rừng có hàng trăm cây lim có đường kính từ 0,5 đến 1m vươn cao, hàng ngàn cây nhỏ khác cũng đang phát triển. Ngoài lim ra, trong rừng ông Đô còn có rất nhiều loại cây gỗ quý khác, như: cây đỏ lòng, ngát, trám, có kích thước lớn nhỏ khác nhau.

Ông Đô nói: “Tôi giữ rừng là giữ cho Nhà nước, cho hậu thế. Nếu sau này Nhà nước cần thì tôi cho khai thác”. Với thành tích bảo vệ rừng hàng chục năm qua, ông Trương Quốc Đô vinh dự được UBND tỉnh, huyện tặng bằng khen, giấy khen.

Ông Đinh Hồng Sơn, Phó trưởng Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Minh Hóa nhận định: “Việc giao rừng cho cộng đồng, cá nhân bảo vệ là một chủ trương đúng đắn, hợp lòng dân, mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho bà con, qua đó, góp phần nâng cao độ che phủ của rừng trên địa bàn huyện nói riêng và cả tỉnh nói chung.

Từ hiệu quả các mô hình trồng, khoanh nuôi, bảo vệ rừng bản địa, chúng tôi đang tiếp tục nghiên cứu, tham mưu cho huyện để nhân rộng mô hình, khôi phục lại diện tích rừng nghèo kiệt bằng những rừng cây bản địa, đồng thời, hỗ trợ kinh phí, tuyên truyền để người dân tiếp tục nâng cao nhận thức trong việc chăm sóc, bảo vệ rừng”.

Dự án bảo tồn và quản lý bền vững nguồn tài nguyên thiên nhiên khu vực Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng được triển khai trên địa bàn 13 xã với 146 thôn, bản vùng đệm thuộc 3 huyện Bố Trạch, Minh Hóa và Quảng Ninh. Tổng diện tích rừng và đất rừng vùng đệm thuộc dự án là 225.000 ha, được Chính phủ Việt Nam và Liên bang Đức ký kết với nguồn vốn đầu tư 15,77 triệu Euro. Dự án được tiến hành trong thời gian từ năm 2008 đến 2015 nhằm hỗ trợ quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị to lớn của Di sản Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng; tăng cường quản lý và bảo tồn nguồn tài nguyên thiên nhiên, nâng cao thu nhập và giải quyết việc làm cho người dân, hỗ trợ phát triển kinh tế trên nguyên tắc sử dụng tài nguyên bền vững, tạo điều kiện đầu tư phát triển du lịch sinh thái...

X.V