(QBĐT) - Hiện nay, sự phát triển, xâm lấn mạnh của cây mai dương có  nguy cơ làm tiệt chủng các loài cây bản địa, giảm đa dạng sinh học và phá vỡ cấu trúc của hệ sinh thái tự nhiên. Việc nghiên cứu tìm ra những biện pháp tiêu diệt hiệu quả, triệt để loài cây này là nhiệm vụ quan trọng cần được ưu tiên.

Thực trạng xâm hại của cây mai dương

Cây mai dương còn được gọi là cây trinh nữ, là loài thực vật ngoại lai có nguồn gốc từ Trung Mỹ và Nam Mỹ. Do có khả năng sinh trưởng, phát triển và phát tán thành quần thể  lớn nên nó được xếp vào loài cỏ dại nguy hiểm thứ 3 trên thế giới và nằm trong 100 loài sinh vật gây hại nguy hiểm nhất đối với hầu hết các quốc gia, đặc biệt là các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới. Ở tỉnh ta cho đến nay, dù chưa có nghiên cứu về cây mai dương và chưa có điều tra cụ thể nào về thực trạng xâm lấn của nó, nhưng trong những năm gần đây có nhiều phản ánh về sự gia tăng nhanh về diện tích và ảnh hưởng tiêu cực của nó đến cảnh quan sinh thái môi trường, sản xuất và đời sống dân sinh.

Từ những năm 1990, cây mai dương đã xuất hiện rải rác trên các vùng đất hoang hóa, hai bên bờ sông, kênh mương và đường giao thông. Từ năm 2000 trở lại đây, sự xuất hiện của cây mai dương ngày càng phổ biến hơn. Qua khảo sát tại 20 xã, phường của thành phố Đồng Hới và huyện Quảng Ninh cho thấy cả 20 địa phương đều có xuất hiện cây mai dương. Trong đó có 7 xã, phường loại cây này mọc tương đối nhiều là các xã Hiền Ninh, Xuân Ninh, Lương Ninh thuộc huyện Quảng Ninh và xã Đức Ninh, xã Nghĩa Ninh, phường Đức Ninh Đông, phường Nam Lý thuộc thành phố Đồng Hới. Như vậy, sau hơn 20 năm kể từ khi xâm nhập vào tỉnh ta, đến nay, cây mai dương đã có mặt hầu như ở tất cả các địa phương. Trong đó, ở một số địa phương, mức độ phát triển nhanh của cây mai dương đang có nguy cơ ảnh hưởng môi trường sinh thái, sản xuất và đời sống nhân dân.

Cây mai dương phát triển mạnh, đe dọa đến hệ sinh thái tự nhiên.

Cây mai dương phát triển khoẻ, cạnh tranh mạnh về dinh dưỡng trong đất và ánh sáng của các loại cây khác, làm thay đổi thành phần dinh dưỡng trong đất và môi trường sống. Có thể thấy ở đâu có cây mai dương thì ở đó các loại cây khác hầu như không mọc được. Do vậy, sự xâm lấn của cây mai dương là nguy cơ làm tiệt chủng các loài cây bản địa, giảm đa dạng sinh học, phá vỡ cấu trúc và chức năng của hệ sinh thái, thành phần và độ phong phú của hệ động thực vật bản địa. Một số vùng đất nông nghiệp qua vài năm không sản xuất đã bị cây mai dương xâm lấn mọc với mật độ quần thể dày, hình thành các “cánh đồng mai dương” rất khó diệt trừ, nên không thể tiếp tục canh tác hoặc chăn thả vật nuôi. Mặc dù vấn nạn về cây mai dương đã được nhiều phương tiện thông tin đại chúng đăng tải nhưng cho đến nay vẫn chưa có giải pháp hữu hiệu để ngăn chặn sự lây lan của chúng. Đã có nhiều đề tài nghiên cứu về cây mai dương, các kết quả nghiên cứu bước đầu có thể khẳng định nguy cơ xâm lấn của cây mai dương ngày càng gia tăng. Kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng không thể áp dụng một biện pháp đơn lẻ cho tất cả các vùng sinh thái mà cần phải có các giải pháp phù hợp với từng vùng sinh thái riêng biệt.

Các biện pháp phòng trừ

Tại tỉnh ta, lâu nay các hoạt động kiểm soát, ngăn ngừa sự xâm hại của cây mai dương chủ yếu mang tính tự phát, chủ yếu do các hộ gia đình, cá nhân thực hiện trên diện tích đất canh tác nông – lâm nghiệp bằng các biện pháp như chặt đốt, diệt cây con, sử dụng thuốc hóa học. Tuy nhiên, việc áp dụng này còn tùy tiện chưa khoa học nên hiệu quả mang lại không cao. Đa số cây mai dương tái sinh và phát triển mạnh trở lại. Để xác định các biện pháp kỹ thuật hợp lý nhằm xây dựng quy trình diệt trừ cây mai dương đạt hiệu quả cao, Chi cục Bảo vệ thực vật tiến hành nghiên cứu đề tài “Đánh giá thực trạng xâm hại và nghiên cứu các giải pháp kỹ thuật diệt trừ cây mai dương (Mimosa pigra L.) ở Quảng Bình”. Đề tài được thực hiện tại 2 địa bàn huyện Quảng Ninh và thành phố Đồng Hới, trên 3 vùng sinh thái là ngập nước, bán ngập nước và không ngập nước.

Biện pháp đầu tiên mà đề tài đưa ra là diệt trừ cây mai dương bằng biện pháp chặt dưới cổ rễ (chặt cách rễ 5-10cm). Qua thực tế triển khai thì có 100% cây không có khả năng mọc mầm tái sinh. Đối với những cây mai dương mọc ở vùng sinh thái ngập nước thì biện pháp mang lại hiệu quả cao là diệt trừ bằng chặt ngang thân. Kết quả cho thấy, 100% gốc cây mai dương không có khả năng mọc mầm tái sinh do bị thối và chết hoàn toàn cả cây. Như vậy, các biện pháp diệt trừ cây mai dương bằng thủ công ở trên cho thấy hiệu quả diệt trừ cao. Tuy nhiên, chi phí xử lý bằng biện pháp này khá cao do khá tốn nhiều công lao động.

Đối với biện pháp sử dụng chất hóa học, sau khi thí nghiệm dùng các loại thuốc trừ cỏ để diệt cây mai dương cho thấy thuốc trừ cỏ Bravo 480SL (hoạt chất Glyphosate) đạt hiệu quả diệt trừ cây mai dương trưởng thành cao nhất. Những cây này đều bị chết khô một nửa thân ở phần ngọn và một nửa thân ở phần gốc có mọc mầm tái sinh nhưng mầm phất triển rất kém, lá mầm màu vàng, cành mầm ngắn. Thuốc Ally và thuốc Zico có hiệu lực diệt trừ mai dương đạt trung bình như nhau; chủ yếu diệt trừ được cây mai dương nhỏ, thấp dưới 1,5 mét, không diệt trừ hoàn toàn được cây mai dương trưởng thành trên 2 năm tuổi, thân đã hoá gỗ. Thuốc Fansipan không diệt trừ được cây mai dương trưởng thành. Có thể nói, sử dụng thuốc hóa học để diệt trừ cây mai dương trưởng thành là một biện pháp dễ xử lý, ít tốn công lao động dẫn đến chi phí thấp. Thời gian diệt trừ cây mai dương tốt nhất là vào thời điểm khoảng tháng 5 đến tháng 8 hàng năm. Thời gian này cây mai dương trưởng thành có bộ lá tốt nên thuốc lưu dẫn nhanh, nhiều vào trong cây tăng hiệu lực diệt trừ. Bên cạnh đó, thời điểm cây mai dương ra hoa và quả cũng là thời điểm để tiêu diệt tốt nhất.

Ông Hồ Khắc Minh, Phó Chi cục trưởng, Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh, chủ nhiệm đề tài cho biết: Kết quả nghiên cứu đã đề xuất một số nội dung để thực hiện diệt trừ cây mai dương xâm hại trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. Với sự lây nhiễm, phát tán tự nhiên nên mỗi nơi thực trạng xâm hại của cây mai dương sẽ khác nhau, điều kiện lao động và vật lực của mỗi địa phương, đơn vị cũng khác nhau. Do vậy, để tổ chức diệt trừ cây mai dương hiệu quả thì các phương án để áp dụng cũng phải phù hợp từng điều kiện cụ thể. Chính vì vậy, các cơ quan chức năng, nhất là Sở Tài nguyên và Môi trường cần phối hợp với các địa phương tiếp tục điều tra, đánh giá mức độ xâm hại của mai dương từ đó có phương án diệt trừ phù hợp với từng vùng. Bên cạnh đó, tích cực tuyên truyền đến người dân tác hại của loại cây này đối với hệ sinh thái tự nhiên...

Đ.N